زعفران، به دلیل شرایط کشت و از همه مهم‌تر برداشت و بهره‌وری بسیار سخت عنوان گران‌بهاترین محصول کشاورزی در سطح دنیا شناخته می‌شود. تحقیقات فراوانی به منظور افزایش تولید و عمل‌آوری بیشتر از سطح کشت زعفران صورت گرفته که طرح آرمانی کشت زعفران یکی از موفق‌ترین ایده‌ها در این زمینه به شمار می‌آید. در حالت کلی برای ارائه راهکار افزایش تولید زعفران باید با عوامل تأثیرگذار در رشد گیاه زعفران از مرحله کاشت پیاز تا چیدن کلاله‌ها آشنا شد که در ادامه به این مطلب پرداخته شده است.
شرایط زمین مناسب جهت کشت زعفران
واضح است که برای شروع کار ابتدا باید زمین مناسب و حاصلخیزی جهت کشت زعفران آماده و مهیا کرد. زیرا اگر مزرعه سرشار از مواد غذایی و معدنی نباشد، به‌کارگیری هر راهکاری دیگر برای افزایش تولید زعفران بی‌نتیجه خواهد بود. بنابراین از آنجایی که زعفران گیاهی با عمری طولانی بوده و با هر بار کشت می‌توان از آن به مدت ۱۷ تا ۱۸ سال استفاده کرد، اولین راهکار برای افزایش تولید زعفران در انتخاب زمینی مناسب جهت کشت پیازها است. همچنین علاوه بر کود شیمیایی به میزان کافی باید از کودهای حیوانی نیز در زمین به منظور بازده بیشتر استفاده کرد.
پیازهای انتخابی برای کشت زعفران با بیشترین بازده باید از نوع درشت و سالم و بدون کوچک‌ترین آلودگی و میکروب باشند. همچنین در شرایط خشک و خنک از پیازهای خشکه کن و حفاظت شده باید استفاده کرد.
کشت پیاز زعفران به طور معمول به سه روش سنتی، قپه‌ای و مهره تسبیحی صورت می‌گیرد که روش قپه‌ای بهترین شیوه کشت و راهکاری مناسب برای افزایش تولید زعفران محسوب می‌شود.
از طرفی هنگام کاشت پیازها انتخاب عمق مناسب نیز بسیار در میزان تولیدی محصول مهم است بر این اساس در مناطق معتدل باید عمق محل کشت کمتر از ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر و برای مناطق سردسیر این اندازه از ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متر کمتر نباید باشد.
همچنین به دلیل رشد پیازها به سطح خاک نزدیک‌تر می‌شوند که باید هر سال یک لایه از خاک، کود و خاکستر به اندازه ۲ الی ۳ سانتی‌متر بر روی آن اضافه کرد تا از پیازها در برابر آسیب‌های محیطی محافظت شود و نیز مواد مغذی بیشتر به آن انتقال یابد.
دوره رشد زعفران
پیاز زعفران پس از کشت، سه دوره را طی می‌کند که توجه به عوامل مؤثر در هر مرحله از رویش در افزایش میزان گلدهی و تولید زعفران بسیار حائز اهمیت است.
۳ مرحله رشد زعفران
۱. رشد زایشی که شامل تولید پیاز زعفران است.
۲. رشد رویشی که منظور گلدهی است.
۳. حالت کمون که همان دوره استراحت گیاه زعفران است.
تأثیر آبیاری مناسب در افزایش تولید زعفران
به طور کلی زعفران گیاهی است که نیاز به آب چندانی ندارد و جزو محصولات عالی برای مناطق خشک و نیمه خشک به حساب می‌آید. بنابراین زمان درست آبیاری به خصوص در فصل تابستان تأثیر به سزایی در افزایش میران زعفران تولیدی خواهد داشت.
طبق تحقیقات صورت گرفته، گیاه زعفران دو دوره استراحت کامل دارد که از اواسط اردیبهشت هم‌زمان با خشک شدن برگ‌ها شروع‌شده و تا اواسط تیر ماه ادامه پیدا می‌کند.
آبیاری در تابستان و نیز در زمان استراحت گیاه نه تنها تأثیر بر رشد گیاه نداشته بلکه سبب افزایش رشد و تکثیر کنه‌ها در سطح کشت خواهد شد. البته این نتیجه‌گیری در مورد تمامی مناطق کشت زعفران صدق نکرده و هر منطقه شرایط خاص خود را دارد. به طوری که یک منطقه آبیاری در تابستان میزان محصول را تا ۴۰ درصد افزایش داده اما در منطقه دیگر حاصل کار برعکس از آب درآمده است.
طبق یک بررسی کل بهترین زمان آبیاری تابستان یک ماه قبل از آبیاری اول باید انجام شود. البته در مناطقی که گل‌ها دیرتر به ثمر می‌رسند این زمان به ۴۵ روز تا ۲ ماه تغییر پیدا می‌کند.
بر این اساس بهترین زمان کشت گیاه زعفران را نیمه‌های دوره استراحت که تقریباً خرداد ماه است باید انجام داد. به عقیده برخی کشاورزان چنانچه زعفران را قبل از شروع فصل گرما کشت کرده و تنها یک‌بار آبیاری کرد، میزان محصول نهایی بیشتر خواهد شد.
از اواسط تیر تا اواسط مرداد ماه، در جوانه‌های پیاز، برگ‌هایی به وجود می‌آید که در این زمان نیز نباید آبیاری انجام شود.
پس از آن در نیمه دوم مرداد و در حدود روز ۲۰ این ماه، دستگاه تولیدمثل و جام گل زعفران تشکیل می‌شود که در این زمان نیز طبق تحقیقات هر گونه آبیاری سبب کاهش میزان بازده محصول می‌گردد.
مهم‌ترین و اصلی‌ترین راهکار افزایش تولید زعفران
طبق آزمایش‌ها و بررسی‌های گوناگون، محققان کشاورزی دریافتند، با توجه به اهمیت فراوان آبیاری منظم و مناسب در هنگام پرورش گیاه زعفران، برای افزایش تولید باید شیوه و راهکاری نوینی در آبیاری استفاده کرد و درواقع آبیاری بیش از ۸۰ درصد در میزان بهره‌وری مطلوب زعفران نقش دارد.
بنابراین استفاده از سیستم آبیاری بارانی به عنوان بهترین راهکار برای افزایش تولید زعفران نام می‌برند که بر اساس تجربیات موفق در این زمینه باید با توجه به شرایط آب‌وهوایی هر منطقه در زمستان هر ۳ الی ۴ روز یک‌بار به مدت ۲-۳ دقیقه مزرعه آب‌پاشی شود. این کار تا اوایل اردیبهشت ادامه خواهد داشت.
مبارزه با آفات
معمولاً گیاه زعفران دچار آفات نمی‌شود اما جوندگان به ویژه موش‌ها در از بین بردن محصول بسیار نقش دارند. متأسفانه هنوز در ایران از روش‌های سنتی جهت مبارزه با موش‌ها استفاده می‌کنند. اما در هر حال برای داشتن میزان تولید بالای زعفران باید زمین را از وجود موش‌ها پاک کرد. همچنین بهتر است در زمان استراحت تابستانه گیاه زعفران، علف‌های هرز را از بین برد.
