وضعیت تولید قارچ در ایران
تولید قارچ در کشور ما از سال ۱۳۳۷ شروع شده است بر اساس آخرین آمار رسمی در حال حاضر در سطح زیر کشت قارچ های خوراکی کشور تا سال ۱۳۸۵ معادل ۳۱/۵ هکتار قارچ دکمه ای و ۳/۵ هکتار قارچ صدفی و در مجموع ۳۵ هکتار می باشد.
این میزان در سال ۱۳۸۳ تنها ۱۴ هکتار بوده است، لذا مزارع قارچ در این مدت ۲۱ هکتار افزایش یافته است و از رشد ۱۵۰ درصدی برخوردار بوده است. در سال ۱۳۸۵ معادل ۲۸,۰۰۰تن قارچ دکمه‌ای و ۵۰۰ تن قارچ صدفی در کشور تولید شد که این میزان در مقایسه با تولید ۱۶ هزار تنی سال ۱۳۸۳ از رشد ۷۷ درصدی برخوردار بوده است.
استانهای تهران، اصفهان، کرج، قزوین، چهارمحال و بختیاری، همدان و کرمانشاه به ترتیب عمده ترین تولید کنندگان قارچ دکمه ای و استانهای مازندران، فارس، اصفهان، خراسان شمالی و تهران به ترتیب عمده ترین تولید کنندگان قارچ صدفی هستند.
آمار نشان می‌دهد در سال ۱۳۸۵ حدود ۴۲۵ واحد فعال و۱۰۹ باعث غیر فعال یا نیمه فعال در کشور وجود داشته اند. بر اساس آخرین گزارشات سطح زیر کشت قارچ در ایران ۱۰۰ هکتار و میزان تولید نیز حدود ۱۰۰ هزار تن میباشد.
جایگاه ایران در تولید قارچ
قارچ های خوراکی در بیش از یکصد کشور دنیا تولید و مصرف می شود. آمار تولید قارچ های خوراکی در دنیا بیش از ۷ میلیون تن در سال است که مصرف سرانه آن در برخی از کشورهای توسعه یافته به بیش از ۳ تا ۴ کیلوگرم نیز می رسد.
مصرف سرانه قارچ در دنیا به طور میانگین حدود ۱/۲ کیلوگرم است.
عمده ترین تولید کنندگان قارچ های خوراکی در دنیا به ترتیب چین، آمریکا، هلند، اسپانیا و فرانسه هستند. ایران پس از کشورهای چین، آمریکا، هلند، اسپانیا و فرانسه رتبه ششم را در تولید این محصول دارد.
بر اساس گزارشات در سال ۹۱، حدود ۷ میلیون و ۷۰ هزار تن قارچ در جهان تولید شد که چین با تولید بیش از ۵ میلیون تن رتبه اول تولید این محصول را به خود اختصاص داده است. پس از چین، کشورهای آمریکا با تولید ۳۹۰ هزار تن، هلند با تولید ۳۰۴ هزار تن، اسپانیا با تولید ۱۴۸ هزار تن و فرانسه با تولید ۱۱۵ هزار تن در رتبه‌های دوم تا پنجم قرار گرفته اند.
بر اساس آمار وزارت جهاد کشاورزی، ایران با تولید بیش از ۹۳ هزار تن قارچ در سال ۹۱ ششمین تولید کننده این محصول در جهان به شمار می رود که ۱/۲ درصد تولید قارچ را از آن خود کرده است. بر اساس اطلاعات سازمان آمار جمهوری اسلامی ایران ساعت زیر کشت قارچ در کشور در سال ۱۳۹۲ حدود ۷۵ هکتار بوده است که با توجه به واحدهای غیر فعال و واحدهای کوچکی که در این آمار گنجانده نشده اند سطح زیر کشت تا حدود ۱۰۰ هکتار (و به طور قراردادی تولید نیز تا ۱۰۰ هزار تن) در نظر گرفته می شود.
نکته قابل توجه :
در آغاز هزاره جدید میلادی، قارچ خوراکی دکمه های سفید همچنان موقعیت ممتاز خود را در میان سایر قارچ های خوراکی حفظ کرده است به‌طوری‌که فروش جهانی آن از مرز ۱۰ میلیارد دلار گذشته و تولید آن ۳۸ درصد از کل تولید جهانی قارچ های خوراکی را تشکیل می دهد (فارسی و گردان، ۱۳۸۶).
میانگین عملکرد قارچ دکمه ای در ایران در هر دوره کشت حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم در متر مربع و حداکثر تولید در برخی از واحد ها به ۲۷ کیلوگرم در متر مربع می‌رسد این در حالی است که میانگین عملکرد در کشور هلند به عنوان برترین کشور تولید کننده قارچ به طور متوسط به ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم در متر مربع می‌رسد. میانگین عملکرد قارچ صدفی ۱۳ کیلوگرم در متر مربع است.
آمار جهانی تولید قارچ های خوراکی نشان می دهد که در دهه اخیر تولید قارچ خوراکی، در طول ۳۲ سال ۴۰۰ برابر شده است یعنی از سال ۱۹۶۵ تا ۱۹۷۷ تولید قارچ است ۳۵۰ هزار تن به ۶/۱۶۰/۸۰۰ تن افزایش یافته که عمده این افزایش تولید در ۱۵ سال اخیر صورت گرفته است(شمسی و شمسی، ۱۳۸۷)
آینده شغل تولید و پرورش قارچ ها
تولید و پرورش قارچ خوراکی با توجه به عدم محدودیت کشت و پرورش قارچ ها، در مقایسه با کشت و کار محصولات کشاورزی در آینده مورد توجه زیادی قرار خواهد گرفت.
کشت قارچ ها محدودیت‌های خاص کشاورزی مانند وجود زمین مرغوب و آب کافی و محدودیت های زمانی و مکانی و فصلی را به همراه ندارد. از این رو در آینده با توجه به نیاز روزافزون بشر به غذا و پروتئین کشت قارچ ها بسیار گسترده‌تر دنبال خواهد شد. ممکن است برای تولید یک سری از محصولات کشاورزی بین ۸ تا ۱۲ ماه زمان احتیاج داشته باشیم و به هر تقدیر در یک مقیاس مشخص از مکان در یک دوره مشخص از زمان، در هر صورت همان مقدار مشخص محصول با کمی کاهش یا افزایش قابل دسترسی باشد.
اما در کشت و پرورش قارچ ها این محدودیت ها وجود ندارد قارچ را میتوان در هر فصلی و در هر زمانی و در هر مکانی (به شرط فراهم آوردن شرایط مطلوب رشد و پرورش آن) کشت نمود. مسلما با توجه به جایگاه خاص کشت و پرورش قارچ ها، این شغل نیز به سرعت به سمت پیشرفت و مدرن شدن گام برمی دارد.
استفاده بهتر از منابع، خرید ارزانتر مواد اولیه و صرفه جویی بیشتر در هزینه ها مانند انرژی و نیروی انسانی (از طریق روش های نوین تولید و پرورش قارچ) اعمال مدیریت بهتر و کم کردن دخالت عامل انسانی، افزایش راندمان تولید در واحد زمان و در واحد سطح از طریق مدیریت بهتر شرایط آب و هوایی، به زراعی و به نژادی و بهینه کردن روش های کنترلی، یافتن روش‌های جدید تر و مناسب تر در فرآوری و نگهداری بیشتر و بهتر قارچ با حفظ کیفیت خواص غذایی، همه نوید پیشرفت‌های قابل توجهی را در این بخش می دهد .
تولید و پرورش قارچ های خوراکی از لحاظ کمی و از لحاظ کیفی از رشد بسیار قابل توجهی در دو دهه اخیر برخوردار بوده است. تولید و کشت گونه های جدید قارچ های خوراکی به شدت در حال افزایش است. به نژادی برای رسیدن به نژادهای جدید به صورت قابل توجهی در حال توسعه است این امر استفاده از کشت نژادهای با محصول بالا و مقاومت به بیماری را میسر می سازد. کشت قارچ یک فعالیت بیوتکنولوژی است که سبب چرخش و توالی تفاله های همی سلولزی در طبیعت می گردند (سانجز، ۲۰۰۴). با کشت انواع قارچ های خوراکی قادر خواهیم بود طیف وسیعی از مواد ضایعات در کشاورزی را به مواد خوراکی با ارزش غذای فوق العاده بالا تبدیل کنیم.
