امنیت غذایی جهانی خواستار توسعه فن آوری های جدید برای افزایش تولید محصولات کشاورزی امن و پر طرفدار در زمین های زراعی محدود، آن هم بدون افزایش مصرف آب و کود است. به همین خاطر چندین گزینه برای تقویت این عملکرد مورد بررسی قرار گرفته و اخیرا نیز گسترش منابع ژنتیک و تکنولوژی ها، فرصت های جدیدی را برای غلبه بر این محدودیت ها فراهم کرده است. یکی از این فرصت های جدید، تولید بذرهای هیبریدی است که دارای توانایی بالایی برای افزایش این عملکرد هستند و طیف وسیعی از امکانات جدید را برای کشاورزان ایجاد می کنند. در ادامه این مقاله بذر هیبریدی و تاثیرات آن در کشاورزی مورد بررسی قرار گرفته است.
بذر هیبریدی چیست؟
بذر هیبریدی که اشاره به بذر F1 دارد، به طور مستقیم از پیوند دو والد که از لحاظ ژنتیکی کاملا از هم متمایز هستند ایجاد می شود و در نهایت به بذری تبدیل می شود که دارای ویژگی های هر دو والد خواهد بود. با توجه به این که واژه هیبرید(Hybrid) اشاره به نیروی هیبریدی هم دارد، بنابراین می توان گفت بذرهای هیبریدی همانطور که از اسمشان نیز مشخص است نسبت به والدین خود برتری کامل دارند چرا که ترکیبی از صفات کیفی و مفید هر دو والد هستند.
در واقع این نوع از بذرها برای دست یافتن به ویژگی های بهتر از الحاق دو یا چندین نوع گیاه بدست می آیند. به این ترتیب چنانچه کشاورزان برای عملیات کاشت از بذر استفاده می کنند بهترین گزینه برای آنها بذرهای اصلاح شده است. چرا که بذر ترکیبی هیبریدی منجر به تولید درختان و یا گیاهانی خواهد شد که علاوه بر پایداری و مقاومت بیشتر در برابر آفت ها و بیماری ها، دارای میوه ها و محصولات درشت تر و مرغوب تری خواهند بود و حتی در آخر منجر به تسهیل فرآیند برداشت این محصولات نیز می شود.
تاریخچه بذرهای دو رگه هیبریدی
اولین گیاهی که از بذرهای ترکیبی هیبریدی ایجاد شد گیاه ذرت بود که توسط هنری والاس در دهه ۱۹۲۰، بر اساس برخی از اکتشافات گرگور مندل در ژنتیک، با هدف کاهش هزینه ها و امکان دسترسی مردم به مواد غذایی با قیمت پایین صورت گرفت. بعد ها آزمایش های هیبریداسیون به بذر برنج منتقل شد و سپس به سایر محصولات غذایی مانند گوجه فرنگی، فلفل و درختان میوه گسترش یافت.
انواع بذرهای دو رگه هیبریدی
بذرهای هیبریدی همیشه نتیجه ای از پیوند بین دو نوع گیاه نیستند و بعضی از آنها می توانند حاصل از ترکیب سه گانه ای از گیاهان باشند، و حتی امروزه در جهان گونه هایی از گیاهان هیبریدی وجود دارند که از ترکیب ویژگی های شش نوع گیاه و یا بیشتر به وجود آمده اند. از سوی دیگر اخیرا پروژه های هیبریداسیون حتی به گیاه شناسان اجازه داده است تا برای گسترش این فعالیت و ایجاد انواع جدیدی از غذاها، با ترکیب برخی از ویژگی های میوه ها با سبزیجات و یا حتی حشرات و حیوانات در تلاش برای بهبود عملکرد و یا عمر مفید محصولات شوند که این مسئله باعث اعلام زنگ خطر از طرف تعدادی از متخصصان علوم تغذیه شده است که در مورد اثرات دراز مدت مواد غذایی تغییر ژنتیک یافته نگران هستند.
کدام بذرهای هیبریدی مناسب ترند؟
کاشت بذرهای هیبریدی به کشاورزان این اجازه را می دهد تا دقیقا بدانند چه چیزی از محصول انتظار می رود و از نظر نیاز به آب، حساسیت به بیماری و آفت، نیازهای تغذیه ای و عملکرد مورد انتظار، چگونه هستند. این بدان معنا است که آنها می توانند زمان کمتری را صرف کاشت و برداشت محصول مورد نظر نمایند و گیاهان بیشتری را در طول یک فصل رشدی مدیریت کنند. همچنین بسیاری از بذرهای هیبریدی طراحی شده اند تا بتوانند تنش برداشت اولیه، حمل و نقل طولانی مدت و نیز مدت زمان طولانی در قفسه های فروشگاه های میوه و تره بار را تحمل کنند. این تغییرات به ما اجازه داده است تا بتوانیم برخی از میوه ها را در هر زمانی از سال و در هر مکانی از دنیا داشته باشیم. در حال حاضر تولید بذر هیبریدی در کشاورزی و باغبانی مدرن و پیشرفته صورت می گیرد که منجر به افزایش چشمگیر تولیدات کشاورزی شده است.
مشکلات بذرهای هیبریدی
در مقابل محاسن ذکر شده در استفاده از بذرهای هیبریدی معایبی نیز به چشم می خورد که یکی از مهم ترین آنها از بین رفتن بسیاری از ژن ها در طول پیوند دو والد برای تولید بذر هیبریدی است که در این صورت ممکن است برخی ویژگی های اصلی و مخصوص محصولات نظیر رنگ، بو و مزه را نیز دستخوش تغییراتی کند. این تفاوت زمانی ملموس تر می شود که طعم میوه های باغچه های خانگی (غیر هیبریدی) را با برخی از محصولات فروشگاه های میوه و تره بار مقایسه می کنیم و متوجه متفاوت بودن طعم و بوی آنها می شویم.
همچنین نکته حائز اهمیت دیگر در خصوص این بذرهای ترکیبی هیبریدی این است که بعد از یک بار کاشت آنها و برداشت محصول هیبریدی F1 ، خواص ژنتیکی بذری که از محصولات جدید به دست می آیدو به آن بذر هیبریدی F2 نیز گفته می شود از چیزی که در مقابل F1 باید باشد بسیار متفاوت خواهد بود و بنابراین میزان کیفیت و کمیت محصولی که با این بذر جدید در برداشت بعد خواهیم داشت، بسیار کاهش می یابد. به همین منظور به کشاورزان توصیه می شود که در صورت استفاده از بذر ترکیبی هیبریدی برای کشت سال بعد از محصولات بدست آمده بذری تهیه نکنند زیرا با توجه به توضیحات داده شده اغلب مناسب نخواهند بود. در واقع بذر هیبریدی F2، حاصل از بذر به دست آمده از محصولات هیبریدی F1 است که کیفیت آن اغلب کاهش یافته و به همین دلیل بعضی از شرکت های تولید کننده بذر، بذر هیبریدی F2 را در هزینه های کمتری به کشاورزان ارائه می کنند.
برخی از افراد نگران ضعف غذایی موجود در گیاهان هیبریدی (به خصوص گیاهان مواد غذایی) و همچنین خطرات بهداشتی ناشناخته آنها هستند که ممکن است در اثر دستکاری های نادرست ژنتیکی این گیاهان به وجود آمده باشد. اما لازم به ذکر است محصول به دست آمده از بذرها و یا نهال های هیبریدی که اصلاح نژاد شده اند به هیچ وجه برخلاف کشاورزی ارگانیک نیستند و برای تولید آنها به روش کشت بافت یا اصلاح از طریق تکثیر بذر، هیچ دستکاری ژنتیکی صورت نمی گیرد. و این در حالی است که همانطور که در این مقاله هم به آن اشاره شد در محصولات تغییر ژنتیک یافته، دی ان ای تغییر کرده و ژن هایی از یک موجود زنده نظیر حشرات و یا حیوانات نیز با گیاه آمیخته شده است، بنابراین نقشه ژنتیکی آنها تغییر می یابد. همچنین باید به این نکته نیز اشاره کرد که چنین محصولاتی در تقابل با طبیعت و خلقت هستند و اغلب با عنوان تراریخته و یا GMO شناخته می شوند.
