گیاهان آپارتمانی و باغی را می‌توانید به شکل‌های مختلف تکثیر کنید. یکی از راحت‌ترین روش‌ها برای تکثیر بعضی از گیاهان، قلمه زدن از ساقه‌ی گیاه است. این قلمه‌ها را در آب قرار می‌دهند تا ریشه بزند و سپس قلمهی ریشه‌زده را در گلدان دیگر می‌کارند. برای اینکه با این روش تکثیر گیاهان بیشتر آشنا شوید، ادامه‌ی مطلب را دنبال کنید.
قلمه زدن چیست و چطور انجام می‌شود؟
قلمه زدن یکی از روش‌های تکثیر گیاهان است. برای این کار بخشی از ساقه‌ی گیاه را جدا می‌کنند و در آب می‌گذارند تا ریشه بزند. بعد از ریشه زدن آن را در گلدان دیگر می‌کارند. برخلاف تکثیر گیاهان با دانه‌های جمع شده از گیاه مادر، در روش قلمه زدن، گیاه جدیدی که رشد می‌کند دقیقا شبیه گیاه مادر است. در برخی از گیاهان، گیاهی که از طریق کاشت دانه حاصل می‌شود ممکن است در ظاهر تفاوت‌هایی با گیاه مادر داشته باشد. برای اینکه بتوانید به‌درستی قلمه زدن را انجام دهید، باید مراحل آن را به‌درستی انجام دهید. در ادامه این مراحل را بخوانید تا تکثیر موفقی داشته باشید.
مواد و وسایل لازم
- گیاه مادر (گیاهی که از آن قلمه بگیرید.)
- کیسه‌ی پلاستیکی
- خاک مخلوط گلدان
- هورمون ریشه‌زایی
- ظرف
- الکل
۱. گیاهی را برای قلمه زدن انتخاب کنید
برای اینکه قلمه زدن را شروع کنید ابتدا باید یک گیاه سالم را به‌عنوان گیاه مادر برای قلمه زدن انتخاب کنید. گیاهانی را که دچار بیماری‌ها و آفات هستند یا برگ‌های خشک و پژمرده دارند انتخاب نکنید. وجود گل در گیاه مادر ضرورتی ندارد. علاوه بر این گیاه مادر باید به اندازه‌ای بزرگ باشد که جدا کردن یک قلمه از آن باعث خراب شدن خود گیاه نشود. هر چقدر گیاه سالم‌تر و قوی‌تری را برای قلمه گرفتن انتخاب کنید، احتمال موفقیت شما بیشتر می‌شود.
۲. گلدان را آماده کنید
یک ظرف تمیز را با مقدار خاک سبک گلدان پر کنید تا قلمه را برای ریشه زدن بتوانید داخل آن نگه دارید. خاک‌های سبک مخصوص گلدان بهتر از خاک باغچه هستند چون آب را بهتر جذب می‌کنند و رطوبت لازم برای ریشه زدن قلمه را در خود نگه می‌دارند. در واقع این خاک‌ها مخلوطی از کود و کمپوست هستند و خاک باغچه ندارند. از خاک‌های معمولی باغچه و گلدان استفاده نکنید چون ممکن است حاوی عوامل بیماری‌زایی باشند که قلمه را حتی قبل از ریشه زدن از بین ببرد. برای این کار به یک ظرف بزرگ نیاز ندارید. بعد از ریشه زدن قلمه‌ها می‌توانید آن را در گلدان جدید بکارید. برای این کار معمولا ظرفی که ۱۰ تا ۱۴ سانتی‌متر عمق داشته باشد کافی است.
نکته
بسیاری از قلمه‌ها را کافی است فقط در آب قرار دهید اما معمولا انتقال دادن قلمه‌ای که در آب ریشه داده به گلدانی که حاوی خاک است، با موفقیت انجام نمی‌شود.
۳. بهترین ساقه را برای قلمه زدن انتخاب کنید
ساقه‌های سبز و غیرچوبی را برای قلمه زدن انتخاب کنید. رشد و ریشه زدن برای ساقه‌هایی که سفت و چوبی شده‌ند، سخت و زمان‌بر است. ساقه‌ای را انتخاب کنید که دارای گره یا برآمدگی‌هایی است که از آنجا برگ‌ها و گل‌های جدید رشد می‌کنند. از همین جا است که ریشه‌های جدید قلمه رشد می‌کنند.
۴. قلمه را با دقت جدا کنید
از یک قیچی یا کاتر که تیغه‌ی آن با الکل استریل شده، برای جدا کردن قلمه استفاده کنید. ساقه را باید درست از زیر گره‌ها جدا کنید. این قلمه لازم نیست زیاد بلند باشد ولی باید حداقل دو برگ و یک گره داشته باشد. معمولا قلمه‌ای به طول ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر کافی است. قلمه‌های بلندتر معمولا وقتی در محیط رشد قرار بگیرند، خشک می‌شوند.
۵. قلمه را برای ریشه زدن آماده کنید
قلمه را روی یک سطح صاف و سخت قرار دهید و یک برش تمیز از وسط گره با تیغ استریل شده ایجاد کنید. این زخم شدن گره، احتمال ریشه زدن از این نقطه را افزایش می‌دهد. همچنین به جز یک یا دو برگ آن را جدا کنید. قلمه برای ادامه‌ی رشد به فتوسنتز برگ احتیاج دارد اما تعداد زیاد برگ‌ها باعث کمبود انرژی قلمه برای ریشه زدن می‌شود. اگر برگ‌ها نسبت به ساقه بسیار بزرگ هستند، نیمه های بالایی آن‌ها را قطع کنید.
۶. از هورمون ریشه‌زایی استفاده کنید (اختیاری)
این مرحله برای قلمه زدن گیاه کاملا اختیاری است. بعضی از گیاهان خیلی زود ریشه می‌زنند اما برخی از گیاهان برای ریشه زدن به یک محرک نیاز دارند. هورمون‌های ریشه زدن قلمه همین کار را انجام می‌دهند و قلمه را برای ریشه زدن تحریک می‌کنند. برای استفاده از این هورمون ابتدا یک ظرف آب تهیه کنید. هورمون ریشه را در یک ظرف دیگر بریزید. قلمه را از طرفی که گره دارد داخل آب بزنید و بعد آن را داخل هورمون ریشه‌زایی بگذارید. سپس آن را بیرون بیاورید و هورمون‌های اضافه را جدا کنید چون مقدار بیش از اندازه‌ی آن هم مانع موفقیت شما در قلمه زدن گیاه می‌شود.
۷. حفره‌ای برای قلمه ایجاد کنید
از یک مداد یا شیء مشابه برای ایجاد یک حفره در گلدان استفاده کنید. این حفره را باید طوری ایجاد کنید که بزرگ‌تر از خود قلمه باشد تا موقع قرار دادن قلمه در گلدان، هورمون ریشه‌زایی از روی قلمه پاک نشود.
۸. قلمه را در گلدان بکارید
به‌آرامی قلمه را در این حفره بگذارید و به‌آرامی خاک اطراف آن را محکم کنید. می‌توانید چندین قلمه را در یک ظرف بگذارید ولی باید به اندازه‌ای بین آن‌ها فاصله بگذارید که برگ‌ها با هم تماس نداشته باشند.
۹. گلدان را با کیسه‌ی پلاستیکی بپوشانید
گلدان را همراه با قلمه‌ای که کاشته‌اید در کیسه‌ی پلاستیکی بگذارید. این کیسه‌ی پلاستیکی باعث می‌شود که رطوبت بالای لازم برای قلمه تأمین شود و قلمه را در محیطی گرم نگه می‌دارد که برای ریشه زدن لازم است. البته فراموش نکنید که کیسه‌ی پلاستیکی را نباید کاملا دور گلدان بپوشانید چون جریان هوا هم برای رشد گیاه لازم است و مانع از ایجاد قارچ در قلمه می‌شود. گلدان قلمه را در یک فضای گرم در خانه قرار دهید. بهترین مکان برای نگهداری آن جایی است که نور غیرمستقیم به آن بتابد. قلمه‌ها را در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار ندهید تا زمانی که برگ‌های جدید کم‌کم شروع به رویش کنند.
۱۰. قلمه را بررسی کنید
تا زمانی که ریشه‌ها به طور کامل رشد کنند، خاک را مرطوب نگه دارید. البته در آب دادن نباید زیاده‌روی کنید تا در داخل کیسه‌ی پلاستیکی میعان ایجاد نشود. قلمه را مرتبا بررسی کنید تا نشانه‌های ریشه زدن را ببینید. اگر چند قلمه کاشته‌اید، هر کدام از قلمه‌ها که با مشکل مواجه شده، جدا کنید. بعد از ۲ تا ۳ هفته می‌توانید قلمه‌ها را کمی بیرون بکشید تا ببینید ریشه زده‌اند یا نه. اگر قلمه به راحتی از خاک بیرون نمی‌آید نشانه‌ای از این است که ریشه زده است. در این مرحله می‌توانید قلمه را به گلدان جدید منتقل کنید.
چه زمانی از گیاه قلمه بگیریم؟
قلمه زدن گیاه را می‌توانید هر زمانی در دوره‌ی رشد فعال گیاه انجام دهید. این روش، یک روش عالی برای زیادتر کردن گل‌های آپارتمانی است. در مناطق سردسیر این بهترین روش برای حفظ گیاهی است که دچار آسیب شده و بهترین موقعیت برای کاشت آن در فصل بهار است. برای گیاهان آپارتمانی تقریبا محدودیت زمانی برای قلمه زدن وجود ندارد.
نکاتی درباره‌ی قلمه گرفتن از گیاه
برای قلمه زدن گیاهان آپارتمانی باید از ساقه‌های سبز و تازه استفاده کنید اما برای گیاهانی مثل رز می‌توانید از ساقه‌های چوبی هم استفاده کنید. اما این روش با ساقه‌های تازه و سبز معمولا موفقیت‌آمیزتر است. با این روش، هم گیاهان آپارتمانی و هم گیاهان باغی را می‌توانید تکثیر کنید. البته شکست خوردن در قلمه زدن گیاه رایج است در نتیجه ناامید نشوید و باز هم امتحان کنید. با تکرار و تجربه، کم‌کم قلمه زدن را یاد می‌گیرید و تجربه‌های بعدی شما موفقیت‌آمیز خواهد بود.
استفاده از هورن ریشه‌زایی برای قلمه زدن
استفاده از هورمون ریشه‌زایی برای تکثیر گیاهان از طریق قلمه زدن، احتمال موفقیت شما را افزایش می‌دهد. با این روش می‌توانید بخشی از گیاه را جدا کنید و گیاه دیگری درست شبیه گیاه مادر، در یک گلدان دیگر بکارید. این روش یکی از قابل‌اطمینان‌ترین و ارزان‌ترین روش‌ها برای تکثیر گیاه محبوب شما است.
هورمون ریشه‌زایی چیست؟
هورمون ریشه‌زایی محصولی شیمیایی است که رشد ریشه را تحریک می‌کند به خصوص برای قلمه‌های گیاهان. طرز استفاده از هورمون‌های ریشه‌زایی را که در ادامه می‌خوانید برای هورمون‌هایی است که به شکل پودر عرضه می‌شوند اما هورمون ریشه‌زایی به شکل ژل و مایع هم وجود دارد.
اگر به‌درستی از هورمون ریشه‌زایی استفاده کنید، قلمه‌های گیاهان خیلی زود ریشه می‌زنند و مستحکم‌تر از ریشه‌هایی هستند که بدون این هورمون رشد می‌کنند. بیشتر باغ‌داران از این هورمون‌ها غالبا برای گیاهان تزیینی و آپارتمانی و تکثیر ساکولنت‌ها استفاده می‌کنند. هورمون ریشه‌زایی را می‌توانید از فروشگاه‌های محصولات باغبانی،یا از گل‌فروشی‌ها بخرید.
استفاده از هورمون ریشه‌زایی در قلمهی ساقه
۱. از یک کاتر یا قیچی تمیز برای جدا کردن قلمه از گیاه اصلی استفاده کنید. گیاه اصلی یا مادر باید گیاهی سالم و قوی باشد. بخشی از قلمه را در نزدیک گره‌های آن برش بزنید. اگر برگ اضافه یا گل در نزدیکی این گره وجود دارد آن را جدا کنید.
۲. قسمت پایینی قلمه و نزدیک گره را داخل آب فرو ببرید تا مرطوب شود و هورمون ریشه‌زایی به آن بچسبد.
۳. مقداری هورمون داخل یک ظرف تمیز بریزید و انتهای قلمه‌ها را که مرطوب شده داخل ظرف فرو ببرید. مقدار اضافی هورمون را با تکان دادن قلمه بگیرید. می‌توانید به‌آرامی انتهای قلمه به دیوار‌ی ظرف ضربه بزنید تا مقدار اضافی پودر بریزد.
۴. قلمهی آغشته به پودر را داخل گلدانی که برای این کار در نظر گرفته‌اید بگذارید. مراحلی که بالاتر نام بردیم برای تهیه‌ی گلدان قلمه طی کنید.
۵. قلمه را داخل خاک محکم کنید. آن را به‌آرامی با اسپری آب بدهید. این گلدان را باید در دمای ۱۵ درجه و بالاتر قرار دهید. قلمه نباید در تابش مستقیم آفتاب قرار بگیرد. هرگز قلمه را مستقیما درظرف هورمون ریشه‌زایی فرو نبرید.
استفاده از قلمهی برگ برای تکثیر گیاه
بعضی از گیاهان، مانند بسیاری از ساکولنت‌ها، ساقه ندارند. اما می‌توانید آن‌ها را از طریق قلمهی برگ تکثیر کنید. بسته به ساختار برگ، هورمون ریشه‌زایی را به قسمتی از برگ که به مرکز گیاه نزدیک بوده است بمالید و روی آن را با مخلوط خاک مخصوص گلدان بپوشانید. برگ را تا حدی داخل مخلوط فشار دهید.
اگر برگ دارای ساقه کوتاه است، همان‌طور که درباره‌ی بنفشه‌ی آفریقایی اتفاق می‌افتد، ساقه را در هورمون ریشه‌زایی قرار دهید و درست مانند آنچه که با قلمه‌های ساقه انجام می‌دهید، آن را در خاک گلدان بکارید و ساقه را تا جایی که برگ درآمده در گلدان بگذارید.
گاهی لازم است که قسمت پشتی برگ‌ها را با هورمون ریشه‌زایی بپوشانید و آن‌ها را روی مخلوط خاک گلدان مرطوب قرار دهید و کمی فشار دهید تا برگ به خاک گلدان تماس داشته باشد.
تمام قلمه‌ها را از آفتاب مستقیم دور نگه دارید تا زمانی که ریشه‌ای قوی در آن‌ها رشد کند.
تکثیر گیاه با قلمه‌های ریشه
قلمهی ریشه درواقع تکه هایی از ریشه‌ی گیاه مادر است که در نهایت گیاه جدیدی تولید می‌کند. پاییز بهترین زمان سال برای برداشت قلمهی ریشه است به طوری که قلمهی ریشه کل زمستان را وقت دارد تا گیاه به موقع در بهار تولید شود.
۱. خاک را از ریشه گیاه مادر کنار بزنید.
۲. تکه‌های ۵ سانتی‌متری ریشه‌های باریک را برش دهید و دوباره سطح ریشه گیاه مادر را بپوشانید.
۳. قلمه‌های ریشه را در هورمون ریشه‌زایی بغلتانید و آن‌ها را در گلدان کم عمق بکارید.
۴. محیط را مرطوب نگه دارید اما بیش از اندازه خیس نباشد.
جمع‌بندی
قلمه زدن یکی از رایج‌ترین روش‌های تکثیر گیاهان آپارتمانی است. این روش معمولا موفقیت‌آمیز است اما ممکن است شکست بخورید اما با کمی صبر و حوصله و به مرور زمان می‌توانید در این کار حرفه‌ای شوید. از هورمون ریشه‌زایی می‌توانید برای افزایش احتمال موفقیت خود استفاده کنید. قلمه را همیشه از گیاه سالم بگیرید. با این روش می‌توانید گیاهان آپارتمانی خود را تکثیر کنید و به دوستان و عزیزان خود هدیه دهید.
